“The Woman”, a short story by Prof. Juan Bosch
Juan Emilio Bosch Gaviño, Prof. Juan Bosch as he is generally referred to in the Dominican Republic, is among the most multifaceted personalities in our country’s history. Born in La Vega, on the 30th of June 1909, this Dominican writer, politician, historian, essayist, humanist and educator, is one of those rare figures whose life path seems to be inextricably entangled with their society’s development. His figure transcends the borders of our country, positioning himself as one of the most important Latin-American political and intellectual figures of the past century.
His fervent opposition to the dictatorship in the Dominican Republic (1930-1961), which continued during his exile (1938-1961), becoming in 1963 the first elected President after the restoration of democracy, and being a founding member of two of the most important parties in the Dominican political landscape of the last 60 years, are just a few examples of his political relevance.
His impressive bibliography of over fifty books covers a wide array of genres and styles, spanning from narrative, newspaper articles, literary criticism, to political and geopolitical analysis. In literature, he is considered as one of the main figures of “Costumbrismo” and of the short story tradition in the Dominican Republic. Latin-American writers of the stature of Gabriel García Márquez, the Colombian writer recipient of the 1982 Nobel prize in Literature, spoke about Juan Bosch as one of his mentors, and even asked him to write the foreword for the first edition of his novel Chronicle of a Death Foretold published in 1981.
For this blog-entry we bring you a sample of Prof. Bosch’s literature, a trilingual version (Tamil, Spanish and English) of the short-story “La Mujer” (“The Woman”). First published in 1932 in the Cuban magazine “Carteles”, when Prof. Bosch was only 23 years old, it would become the opening story of his first book Camino Real, a collection of short stories published in 1933 in the Dominican Republic. “La Mujer” takes us to those arid places in the Dominican countryside, almost a century ago, while touching upon aspects of gender violence, livelihood, survival, and even the idea of progress. During an interview in 1982, with the Dominican writer and diplomat H.E. Guillermo Piña-Contreras, Juan Bosch spoke about how writing “The Woman” came spontaneously about and how he changed his approach to writing after it: “At the beginning I did not make a plan, because I used to pull the short story from within, from my memories. Furthermore, once I started to write a letter to Mario Sánchez Guzmán. After I wrote the date, I did not write anything else, because on that same sheet of paper I began to write the short story that would eventually become “The Woman”. I stopped after that. I became interested in mastering the technique…”.
The Tamil version of the story is courtesy of the Indian writer and translator, Mrs. Amarantha Visalakshi, who’s translation motivated this blog entry. We are deeply thankful for her openness to collaborate with us. The English version is from Prof. William Thomas Little and it can be openly accessed at the following link: La Mujer Juan Bosch. The Spanish version can be found on-line in the archives of the Juan Bosch Foundation. All rights belong to their respective owners.
Prof. Juan Bosch placed his pen down in 2001. We invite you to read “La Mujer”, a story in which a highway and a family, specially “the woman” and “the child”, both survive the hardship of their settings, while paying a visit to the Dominican countryside
La Mujer
Prof. Juan Bosch
La carretera está muerta. Nadie ni nada la resucitará. Larga, infinitamente larga, ni en la piel gris se le ve vida. El sol la mató; el sol de acero, de tan candente al rojo, un rojo que se hizo blanco, y sigue ahí, sobre el lomo de la carretera.
Debe hacer muchos siglos de su muerte. La desenterraron hombres con picos y palas. Cantaban y picaban; algunos ha- bía, sin embargo, que ni cantaban ni picaban. Fue muy largo todo aquello. Se veía que venían de lejos: sudaban, hedían. De tarde el acero blanco se volvía rojo; entonces en los ojos de los hombres que desenterraban la carretera se agitaba una hoguera pequeñita, detrás de las pupilas.
La muerta atravesaba sabanas y lomas y los vientos traían polvo sobre ella. Después aquel polvo murió también y se posó en la piel gris.
A los lados hay arbustos espinosos. Muchas veces la vis- ta se enferma de tanta amplitud. Pero las planicies están peladas. Pajonales, a distancia. Tal vez aves rapaces coronen cactos. Y los cactos están allá, más lejos, embutidos en el acero blanco.
También hay bohíos, casi todos bajos y hechos con ba- rro. Algunos están pintados de blanco y no se ven bajo el sol. Sólo se destaca el techo grueso seco, ansioso de quemarse día a día. Las canas dieron esas techumbres por las que nunca rueda agua.
La carretera muerta, totalmente muerta, está ahí, desente- rrada, gris. La mujer se veía, primero, como un punto negro, después, como una piedra que hubieran dejado sobre la mo- mia larga. Estaba allí tirada sin que la brisa le moviera los harapos. No la quemaba el sol; tan sólo sentía dolor por los gritos del niño. El niño era de bronce, pequeñín, los ojos llenos de luz, y se agarraba a la madre tratando de tirar de ella con sus manecitas. Pronto iba la carretera a quemar el cuerpo, las rodillas por lo menos, de aquella criatura desnuda y gritona.
La casa estaba allí, cerca, pero no podía verse.
A medida que se avanzaba, crecía aquello que parecía una piedra tirada en medio de la gran carretera muerta. Crecía, y Quico se dijo: Un becerro, sin duda, estropeado por auto.
Tendió la vista: la planicie, la sabana. Una colina lejana, con pajonales, como si fuera esa colina sólo un montoncito de arena apilada por los vientos. El cauce de un río; las fauces secas de la tierra que tuvo agua mil años antes que hoy. Se resquebrajaba la planicie dorada bajo el pesado acero transpa- rente. Y los cactos, los cactos coronados de aves rapaces.
Más cerca ya, Quico vio que era persona. Oyó distintamente los gritos del niño.
***
El marido le había pegado. Por la única habitación del bohío, caliente como horno, la persiguió, tirándola de los cabellos y machacándole la cabeza a puñetazos.
—¡Hija de mala madre! ¡Hija de mala madre! ¡Te voy a matar como a una perra, desvergonzada!
—Pero si nadie pasó, Chepe; nadie pasó —quería ella explicar.
—¿Qué no? ¡Ahora verás! Y volvía a golpearla.
El niño se agarraba a las piernas de su papá; no sabía hablar aún y pretendía evitarlo. Él veía a la mujer sangran- do por la nariz. La sangre no le daba miedo, no, solamente deseos de llorar, de gritar mucho. De seguro mamá moriría si seguía sangrando.
Todo fue porque la mujer no vendió la leche de cabra, como él se lo mandara; al volver de las lomas, cuatro días después, no halló el dinero. Ella contó que se había corta- do la leche; la verdad es que la bebió el niño. Prefirió no tener unas monedas a que la criatura sufriera hambre tanto tiempo.
Le dijo después que se marchara.
—¡Te mataré si vuelves a esta casa!
La mujer estaba tirada en el piso de tierra; sangraba mucho
y nada oía. Chepe, frenético, la arrastró hasta la carretera. Y se quedó allí, como muerta, sobre el lomo de la gran momia.
***
Quico tenía agua para dos días más de camino, pero casi toda la gastó en rociar la frente de la mujer. La llevó hasta el bohío, dándole el brazo, y pensó en romper su camisa listada para limpiarla de sangre.
Chepe entró por el patio.
—¡Te dije que no quería verte más aquí, condenada! Parece que no había visto al extraño. Aquel acero blanco,
transparente, le había vuelto fiera, de seguro. El pelo era esto- pa y las córneas estaban rojas.
Quico le llamó la atención; pero él, medio loco, amenazó de nuevo a su víctima. Iba a pegarla ya. Entonces fue cuando se entabló la lucha entre los dos hombres.
El niño pequeñín, pequeñín, comenzó a gritar otra vez; ahora se envolvía en la falda de su mamá.
La lucha era silenciosa. No decían palabra. Sólo se oían los gritos del muchacho y las pisadas violentas.
La mujer vio cómo Quico ahogaba a Chepe: tenía los de- dos engarfiados en el pescuezo de su marido. Éste comenzó por cerrar los ojos; abría la boca y le subía la sangre al rostro.
Ella no supo qué sucedió, pero cerca, junto a la puerta, estaba la piedra; una piedra como lava, rugosa, casi negra, pesada. Sintió que le nacía una fuerza brutal. La alzó. Sonó seco el golpe. Quico soltó el pescuezo del otro, luego dobló las rodillas, después abrió los brazos con amplitud y cayó de espaldas, sin quejarse, sin hacer un esfuerzo.
La tierra del piso absorbía aquella sangre tan roja, tan abun- dante. Chepe veía brillar la luz en ella.
La mujer tenía las manos crispadas sobre la cara, todo el pelo suelto y los ojos pugnando por saltar. Corrió. Sentía flo- jedad en las coyunturas. Quería ver si alguien venía. Pero sobre la gran carretera muerta, totalmente muerta, sólo esta- ba el sol que la mató. Allá, al final de la planicie, la colina de arenas que amontonaron los vientos. Y cactos, embutidos en el acero.
பெண்
ஹுவான் போஷ்
அமரந்த்தா விசாலாக்ஷி
உயிரற்றுக் கிடந்தது சாலை. யாரும் எதுவும் அதை உயிர்ப்பித்துவிட முடியாது. அதிநீளமான அதன் சாம்பல் நிறத் தோல்கூட எங்கும் உயிரின் அடையாளத்தைக் கொண்டிருக்கவில்லை. சூரியன் அதைக் கொன்றுவிட்டது. எஃகுச் சூரியன். கணகணவென்று செம்பிழம்பாய்த் தோன்றிப் பின் வெண்மையாய் மாறும் சூரியன். முடிவில் அந்த வெண்ணிற எஃகு, சாலையின் முதுகில் படிந்து விட்டது.
சாலை இறந்து பல நூற்றாண்டுகள் ஆகியிருக்க வேண்டும். மண்வெட்டியாலும் கடப்பாரையாலும் மனிதர்கள் அதைத் தோண்டினார்கள். பாடிக்கொண்டே தோண்டினார்கள். ஆனால் தொண்டாதவர்களும் பாடாதவர்களும் கூட இருக்கத்தான் செய்தார்கள். இதெல்லாம் வெகு காலம் நீடித்தது. அவர்கள் நெடுந்தொலைவிலிருந்து வந்தவர்கள் என்பது பார்த்தவுடனே தெரிந்தது. அவர்கள் வியர்த்து நாறிக் கொண்டிருந்தார்கள். பகலில் சூரியன் வெண்ணிறம் மாறி செம்பிழம்பாய்த் தோன்றும். அப்போது சாலையைத் தோண்டுபவர்களின் கண்களுக்குள்ளும் ஒரு சிறு தீப்பிழம்பு பற்றிக் கொள்ளும்.
மரணம் சவான்னா சமவெளியைக் கடந்தது. குன்றுகளும் காற்றும் அதைத் தூசியால் மூடின. பிறகு தூசியும் செத்துப் போய் சாலையின் சாம்பல் நிறத் தோலில் படிந்து விட்டது. சாலையின் இருமருங்கும் முட்புதர்கள் மண்டிக் கிடந்தன. காட்சியின் பிரமாண்டம் சமயங்களில் கண்களைக் களைப்படையச் செய்தது. ஆனால் எல்லாம் வறண்டு கிடக்கிறது. தூரத்தில் தெரிந்தன புதர்க்காடுகள். கள்ளிச் செடிகளின் மேல் இரைக்காக அலையும் பறவைகளின் கூட்டம். அந்தக் கள்ளிச் செடிகள் கூட வெகு தொலைவில் ஒளிரும் எஃகினுள் புதைந்துதான் கிடந்தன.
குடிசைகளும்கூட இருந்தன. மண்ணாலான தாழ்வான குடிசைகள். வெள்ளையடிக்கப் பட்டிருந்ததால் கண்ணுக்கே புலப்படவில்லை. தினந்தினம் எரிந்து போகும் ஆர்வமுள்ள உலர்ந்த கூரைகள் மட்டும் தனியே தெரிகிறது. சிலுப்பிக் கொண்டு நின்ற அக்கூரைகளிலிருந்து தண்ணீர் மட்டும் வழிந்தோடுவதே இல்லை.
செத்துப் போன சாலை தோண்டப்பட்டதால் ஒரேயடியாய் சேர்த்துக் கிடந்தது. முதலில் அவள் ஒரு கரும்புள்ளியாய்த்தான் தெரிந்தாள். பிறகு அந்த நீண்ட செத்த உடலின் மேல் யாரோ விட்டுப்போன கல்லைப் போல் தெரிந்தாள். சிறு காற்று கூட அவள் உடையைத் தீண்டவில்லை. சூரியன் அவளை எரிக்கவில்லை - ஆனால் குழந்தையின் கதறல்தான் அவளை வாதையுறச் செய்தது. வெண்கல நிறத்தில் பிரகாசமான கண்களுடன் தனது பிஞ்சுக் கைகளால் அம்மாவைப் பற்றி இழுக்க முயற்சித்தது அந்தக் குட்டிக் குழந்தை. இன்னும் சற்றுநேரத்தில் கதறியழும் அந்த அம்மணக் குழந்தையின் பச்சிளம் உடலை, அதன் கால்களை எரிக்கத் தொடங்கிவிடும் சாலை.
அருகிலிருந்த குடிசை கண்ணுக்கே தெரியவில்லை.
நெருங்க நெருங்க அந்தச் சாலையில் எறியப்பட்ட கல்லைப் போலிருந்த பொருள் வளர்ந்து கொண்டே வருவது தெரிந்தது. பெரிதாக ஆக ஆக அது காரில் அடிபட்டுச் செத்துக் கிடந்த ஏதோ ஒரு கன்றுக்குட்டியாய் இருக்கும் என்று தனக்குள் சொல்லிக் கொண்டான் கிகோ.
சுற்றிலும் பார்த்தான். சவான்னா சமவெளி. தொலைதூரத்தில் புதர் அடர்ந்த ஒரு சிறு குன்று. காற்று உருவாக்கிய மணல் குன்று. வறண்டு போன நதி. ஆயிரம் ஆண்டுகளுக்கு முன் நீரைத் தேக்கியிருந்த பூமியின் உலர்ந்து போன வாய். அந்த பொன்னிறச் சமவெளி சூரியன் உமிழ்ந்த கனமான ஒளிரும் எஃகினால் விரிந்து பிளந்து கிடந்தது. கள்ளியின் மகுடமாய் இரை தேடும் பறவைகள்.
இப்போது மிக அருகில் நெருங்கியதும் அது ஒரு ஆள் என்பது தெரிந்தது. குழந்தையின் கதறல் தெளிவாகக் கேட்டது.
அவள் கணவன் அவளை அடித்து விட்டான். தலைமுடியைப் பற்றிக் கொண்டு முஷ்டியால் மண்டையில் ஓங்கி ஓங்கி அடித்தான். அடுப்பைப் போல் தகிக்கும் அந்த வீட்டின் ஒரே அறையினுள் அவளை விரட்டி விரட்டி அடித்தான்.
"கழிசடை... உன்னை வெறி நாயை அடிப்பது போல் அடித்துக் கொல்லப் போகிறேன்".
"யாரும் வரவில்லை செப்பே... யாருமே வரவில்லை" என்று விவரிக்க முனைந்தாள்.
"அப்படியா செய்தி?... இப்போது பார்", என்றபடி மறுபடியும் அடித்தான்.
குழந்தை அப்பாவின் காலைப் பற்றிக் கொண்டான். அம்மாவுக்கு மூக்கு வழியே ரத்தம் கொட்டுவதைப் பார்த்தான். ரத்தத்தைப் பார்த்து அவன் பயப்படவில்லை. அவனுக்குக் கதறி அழ வேண்டும் போல்தான் இருந்தது.
இப்படியே ரத்தம் கொட்டினால் அம்மா செத்து விடுவாள்.
எல்லாம் அவள் தன் கணவன் கட்டளைப்படி பாலை விற்காததால் வந்த வினை. நான்கு நாட்கள் கழித்து அவன் மலையிலிருந்து திரும்பிய போது வீட்டில் பணம் இல்லை. பால் கெட்டுப் போய்விட்டது என்றாள். உண்மை என்னவென்றால் பாலை அவள்தான் குடித்து விட்டாள். கொஞ்சம் பணத்துக்காக பாலை விற்றுவிட்டு குழந்தையைத் தொடர்ந்து பல நாட்களுக்குப் பட்டினி போட மனம் வராமல்தான் அப்படிச் செய்தாள்.
அவன் அவளைக் குழந்தையை எடுத்துக் கொண்டு வெளியே போகச் சொல்லிவிட்டான். "மறுபடி வீட்டுக்குள் வந்தால் உன்னைக் கொன்று விடுவேன்" என்றான்.
அவள் மண் தரையில் பரத்திக் கொண்டு கிடந்தாள். பெருமளவில் ரத்தம் வெளியேறியது. அவளுக்கு எதுவுமே கேட்கவில்லை. வெறியுடன் அவளை வெளியே இழுத்துக் கொண்டு போய்ச் சாலையில் போட்டான் செப்பே. பல நூற்றாண்டுகளாய்ச் செத்துக் கிடந்த அந்தச் சடலத்தின் முதுகில் குற்றுயிராய்க் கிடந்தாள் அவள்.
கிகோவிடம் இன்னும் இரண்டு நாள் பயணத்துக்கான தண்ணீர் இருந்தது. அவ்வளவையும் அந்தப் பெண்ணின் முகத்தில் அடித்தான். கைத்தாங்கலாக அவளைக் குடிசைக்குள் கொண்டு போனான். பின்பக்கமாக குடிசைக்குள் நுழைந்தான் செப்பே.
"மறுபடியும் இங்கே நீ உள்ளே நுழையக் கூடாது என்று சொன்னேனா இல்லையா?"
அவன் இந்தப் புதியவனைக் கவனித்ததாகத் தெரியவில்லை. உருகி வழிந்த அந்த வெள்ளை எஃகு அவனை நிச்சயமாக மிருகமாகத்தான் ஆக்கியிருக்கிறது. அவன் தலை செம்பட்டை படர்ந்திருந்தது. விழிகள் சிவந்திருந்தன.
கிகோ அவனிடம் கத்தினான். ஆனால் அவனோ வெறி பிடித்தவனாக அவளைத் திரும்பவும் பயமுறுத்திக் கொண்டிருந்தான். அவளை அடிக்கக் கையை ஓங்கினான். அப்போதுதான் அவர்கள் இரண்டு பேருக்கும் சண்டை ஆரம்பித்தது.
அந்த சிசு அம்மாவின் பாவாடைக்குள் ஒளிந்தபடி மறுபடியும் வீறிட்டுக் கத்தத் தொடங்கியது.
சண்டை அமைதியான ஒரு பாடலைப் போல் நடந்தது. அவர்கள் ஒரு வார்த்தைகூட பேசவில்லை. குழந்தையின் கதறலும் குரூரமான அடிதடி ஓசையும் மட்டுமே கேட்டன.
கிகோ, செப்பேயின் மென்னியைப் பிடித்து அவனை மூச்சுத் திணற அடித்துக் கொண்டிருப்பதைப் பார்த்தாள். கிகோவின் கைகள் அவள் கணவனின் குரல் வளையை நெரித்துக் கொண்டிருந்தன. செப்பேயின் கண்கள் செருகிவிட்டன. முகத்தில் ரத்தம் பொங்க, வாய் பிளந்தது.
என்ன நடந்தது என்பதே அவளுக்குத் தெரியாது. கதவுக்குப் பக்கத்தில் கருப்பான கனமான எரிமலைக் குழம்பாலான கல் ஒன்று கிடந்தது. தனக்குள் மிருக பலம் ஏற்படுவதை உணர்ந்தாள் அவள். அதை உயரே தூக்கினாள். மொண்ணையாக விழுந்தது அடி. முதலில் செப்பேயைப் பிடித்திருந்த பிடியை நழுவ விட்டான் கிகோ. பிறகு கால்களை மடித்து கைகளை விரித்தபடி முனகலோ துடிப்போ இன்றி மல்லாந்து விழுந்தான்.
செக்கச் செவேலென்று பெருகிய குருதியை உறிஞ்சியது தரை. அதன் மேல் ஒளி தெறித்து மின்னுவதைப் பார்த்தான் செப்பே.
தெறித்து விழுகிறாற்போன்ற கண்களுடன் தலைவிரி கோலமாய் நின்றவள் கைகளால் முகத்தை மூடிக் கொண்டாள். ஓடினாள். உடலின் ஒவ்வொரு மூட்டும் வலிப்பதை உணர்ந்தாள். யாராவது வருகிறார்களா என்று பார்த்தாள். ஆனால் அந்த நீண்ட உயிர்ப்பற்ற சாலையில் - சிறிதளவும் உயிரற்ற அந்தச் சாலையில் அவளைக் கொன்ற சூரியனைத் தவிர வேறு யாரும் இல்லை. தொலைவில் சமவெளிக்குப் பின்னே காற்று குவித்த மணற்குன்று.
“The Woman”
by Prof. Juan Bosch
Translation: William Little, Santa Fe College, 2017
The highway was dead. Neither anyone nor anything will ever revive it. Long, infinitely long, nor in its gray skin can you see any life. The sun killed it: the sun of steel, from burning to red hot, red that became white, and it’s still there, on the highway’s hunched spine.
It must have died many centuries ago. Men with picks and shovels unearthed it. They’d sing while wielding their pick axes. There were some, however, who neither sang nor shoveled. All of that was very long. Clearly, they came from far away: they sweated, they stank. In the evening the white steel turned red. Then in the eyes of the men who were uncovering the road tiny little bonfires flared, behind their pupils.
The dead thing stretched across savannas and knolls and the winds swept dust over it. Afterwards, that dust died too, and it settled on the gray skin.
On both sides there are spiny bushes. Often such vast distances harm your eyes. But the rolling plains are bare. Fields of scrub brush in the distance.
Perhaps birds of prey crown the cacti. And the cacti are there, farther off, encrusted in the white steel. There are huts, too; most are squat and made out of clay. Some are painted white and they’re invisible in the sun. Only the thick, dry roofs appear, nervous day after day about burning up. Reeds, through which water never flows, made such thatched roofing.
The dead road is there, totally dead, unearthed, gray. At first, the woman was seen, like a black dot, then, like a stone someone had left on the long mummy. She was thrown down there such that her rags didn’t move in the breeze. The sun didn’t burn her. She was pained only by the little boy’s cries. The eyes of the bronze-skinned child, a little guy, were full of light, and he was clutching at his mother trying to tug at her away with his little hands. Soon the highway was going to burn his body, or at least the knees of that naked and screaming little infant.
The house was there, nearby, but it couldn’t be seen.
As it advanced what seemed like a stone tossed in the middle of the great dead highway grew. It was growing, and Quico5 thought to himself: a calf, run over by a car.
He searched with his eyes: the plains, the savanna. A distant hill with brambles as if that hill was only a hillock of sand piled up by the wind. A riverbed; the dry maw of the land that had water on it a thousand years before that day. The golden plains were cracked below the heavy transparent steel. And the cacti, the cacti crowned with birds of prey.
Closer already, Quico saw that it was a person. He distinctly heard the child’s cries.
The husband had hit her. He pursued her in the one-room hut, hot like an oven, dragging her by her hair and smashing her head with his fists.
“Daughter of a damned mother! Daughter of a damned mother! I’m going to kill you like a bitch, you shameless hussy!”
She tried to explain: “Nothing happened, Chepe, nothing happened.”
“Oh, no? Now you’ll see!”
And he started beating her again.
The child grabbed his dad’s legs; he still couldn’t talk and he tried to push him away. He saw blood flowing from the woman’s nose. The blood didn’t frighten him, no, only his desire to cry, to scream and scream. For certain, mommy would die if she continued bleeding.
It all happened because the woman didn’t sell the goat’s milk as he had ordered her to. When he returned from the hills four days later he couldn’t find the money. She related that her milk had dried up, the truth was that the child had drunk it. She preferred not to have the coins than that the infant should suffer so long from hunger.
Afterwards, he told her to get out of there.
“I will kill you if you return to this house!”
The woman was stretched out on the road surface: she was bleeding and heard nothing. Chepe, frenetically, had dragged her up to the highway. And she remained there, virtually dead, on the crest of the great mummy.
Quico had enough water for two more days on the road, but he used almost all of it sprinkling it on the woman’s forehead. Giving her his arm he took her to the hut and he considered taking off her torn chemise to wash off the blood.
Chepe came in from the back yard.
“I told you I didn’t want to see you here again, damn you!”
It seems he hadn’t seen the intruder. That transparent white steel had turned him into a beast for certain. His hair was as stiff as hemp and the corneas of his eyes were red.
Quico caught his attention; but he, half crazed, again threatened his victim. He was ready to hit her again. That is when the fight began between the two men.
The little fellow, the little guy, began to cry again; now he was wrapping himself in his mommy’s skirt.
They fought in silence. They spoke not a word. Only the boy’s shouts were heard and the violent shuffling.
The woman saw how Quico was choking Chepe: he had hooked his fingers into her husband’s neck. The latter’s eyes began to close; he opened his mouth; blood was rising in his face.
The woman didn’t know what happened, but, near at hand, next to the door, was the rock: a rock like jagged lava, nearly black, heavy. Suddenly, she felt infused with brutal strength. She raised it. The blow resounded. Quico released the other’s neck; next his knees buckled; then he opened his arms wide and fell on his back, without complaint, without a struggle.
The earthen floor absorbed that abundant ever so red blood. Chepe saw light shine on her. The woman clasped her hands over her face, her hair loose, and her eyes struggling to dart about. She ran. She felt her joints go weak. She tried to see if someone was coming. But on the great dead highway, totally dead, there was only the sun that killed here. There, at the end of the plains, the sand hill created by the winds. And cacti, encrusted in the steel.
